Από το "Χατζίμισι" στη Νέα Υόρκη.....

Καταρχήν να αναφέρουμε πως την περίοδο στην οποία θα αναφερθούμε το Στεφανοβίκειο ονομαζόταν ακόμη Χατζίμισι, και διαβιούσε τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας του από τον Οθωμανικό ζυγό. 

Το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από τη χώρα μας προς τις Η.Π.Α., που ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 κορυφώθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. 

Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενώ από το 1820 ως το 1880, μόλις 398 Έλληνες μεταναστεύουν στις Η.Π.Α., ανάμεσά τους και 40 περίπου ορφανά του Αγώνα για την ανεξαρτησία που υιοθετήθηκαν από φιλέλληνες, από το 1881 ως το 1946, εγκαταστάθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες 431.650 Ελληνίδες και Έλληνες!

Να θυμίσουμε ότι ως το 1912, τα ελληνικά χερσαία σύνορα έφταναν ως το παλιό, θρυλικό γεφύρι της Άρτας και ταυτίζονταν, ανατολικά, περίπου με τα σημερινά όρια της Θεσσαλίας. Μόνο η Ελασσόνα παρέμενε στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η Κρήτη, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα επίσης, δεν βρίσκονταν στην ελληνική επικράτεια. Επίσης  ένα μεγάλο μέρος των ελλήνων μεταναστών προερχόταν από τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας και της Κωνστανινούπολης, Έλληνες με Τουρκική υπηκοότητα.

Έτσι, πολλοί Έλληνες που ζούσαν στις αλύτρωτες περιοχές, για πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους μετανάστευαν στις Η.Π.Α. Το φαινόμενο αυτό, εντάθηκε όταν έγινε υποχρεωτική η στρατιωτική θητεία για τους Χριστιανούς.

Στη Θεσσαλία, επικρατούσε η μεγάλη ιδιοκτησία και έτσι ένας μικρός αριθμός ιδιοκτητών εκμεταλλεύονταν  τις πιο εύφορες εκτάσεις με σύστημα σχεδόν φεουδαρχικό.  Αναφέρεται ότι από τα 2658 χωριά της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου τα 1422 ανήκαν σε μεγάλους γαιοκτήμονες, (Β. Φίλιας). Οι γεωργοί, πριν εφαρμοσθούν τα μεταρρυθμιστικά μέτρα του 1911, ήταν κάτι παραπλήσιο προς τους δουλοπάροικους».  Τον Μάρτιο του 1910 είχαμε τον ξεσηκωμό των αγροτών-κολίγων στο Κιλελέρ που καταπνίγηκε στο αίμα.

Η τοκογλυφία οργίαζε. Ο τόκος, ήταν 20-30% σε χρήμα, αλλά οι δανειστές έπαιρναν από τους οφειλέτες τους, γάλα, βούτυρο, και άλλα προϊόντα, ανεβάζοντας τον τόκο σε 70 ή και 80%. Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση πώς οι μετανάστες δεν προερχόντουσαν όλοι από τα πιο φτωχά τμήματα του αγροτικού πληθυσμού. 

Το ταξίδι απαιτούσε αρκετά χρήματα και οι πράκτορες ή οι τοκογλύφοι που θα δάνειζαν το απαραίτητο για τα ναύλα ποσό, ζητούσαν εξασφάλιση. Έτσι μικροκτηματίες με υποθηκευμένα κτήματα ήσαν πολλοί μεταξύ των μεταναστών.

Μέσα σ΄αυτές τις συνθήκες βρέθηκαν να μεταναστεύουν στην Αμερική και κάποιοι συντοπίτες μας όπως ο Αθανάσιος Χολέβας, ο Χρήστος Καραμπέρης, ο Παζαράς, ο Κώτας, ο Γαρύφαλος Πρασσάς και ο Θεόδωρος Παπακυρίτσης. Ο καθένας τους κουβαλούσε και την προσωπική του ιστορία που τον οδήγησε στη μετανάστευση.

Σύμφωνα με τα αρχεία των επιβατών που έφθασαν στο Ellis Island, διαπιστώσαμε ότι Χολέβας και Παπακυρίτσης ταξίδεψαν μαζί. Έτσι την Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου του 1910 αναχώρησαν από τον Πειραιά και οι δύο με το πλοίο (υπερωκεάνειο) «PATRIS» και μετά από ένα ταξίδι 16 ημερών, σχετικά σύντομο, έφθασαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης στις 8 Οκτωβρίου ημέρα Σάββατο.

Το πολυήμερο ταξίδι – Η βάσανος της νήσου Έλις

Πριν από 100 και πλέον χρόνια, το ταξίδι για τις Η.Π.Α. δεν ήταν καθόλου εύκολο. Ήταν πολυδάπανο και πολυήμερο, καθώς διαρκούσε σε αρκετές περιπτώσεις, έως και ένα μήνα! (περνώντας και από άλλα ευρωπαϊκά λιμάνια). Το κόστος του ταξιδιού έφθανε από 300 έως και 400 δραχμές. Σχεδόν όλοι οι μετανάστες, ταξίδευαν στα αμπάρια ή στο κατάστρωμα των πλοίων!
Δεν ήταν λίγοι αυτοί που έχαναν τη ζωή τους στη διάρκεια του ταξιδιού από τις κακουχίες και τα πτώματά τους πετιούνταν στη θάλασσα. . Άλλοι αρρώσταιναν, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό «έβγαινε» αλώβητο από τις περιπέτειες στο πλοίο.

Και όταν όμως, επιτέλους, έφταναν στις Η.Π.Α., δεν τους περίμεναν με ανοιχτές αγκάλες, εκτός αυτού όλοι πάθαιναν ένα πολιτισμικό σοκ στη θέα των κτιρίων. 

Μόλις το υπερωκεάνιο έφτανε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, οι επιβάτες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες. Όσοι ταξίδευαν στην πρώτη ή στη δεύτερη θέση μπορούσαν να ελευθεροκοινωνήσουν (μεταβούν στην ξηρά μετά από άδεια των αρμόδιων υγειονομικών Αρχών), χωρίς πολλές διατυπώσεις.

 Οι υπόλοιποι όμως, με ειδικά πλοία, μεταφέρονταν στο περίφημο Ellis Island. Πρόκειται ουσιαστικά για τρία νησάκια, που συνδέονται μεταξύ τους με γέφυρες. Βρίσκεται στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης. Η «Ιερά Εξέταση» των μεταναστών, γινόταν αρχικά στο Castle Garden, το «Καστιγκάρι» όπως το ονόμαζαν οι Έλληνες. Αργότερα, χτίστηκαν μια σειρά από επιβλητικά κτίρια, όπου εξετάζονταν εξονυχιστικά οι μετανάστες. Από εκεί πέρασαν εκατομμύρια άνθρωποι, απ’ όλες τις φυλές του κόσμου, στην κυριολεξία. Δράματα ζωής και θανάτου παίχτηκαν μέσα στις αίθουσες όπου γινόταν η εξέταση των μεταναστών ή πίσω από τα κάγκελα των κρατητηρίων, όπου κλείνονταν όσοι επρόκειτο να απελαθούν στις χώρες τους. Τις περισσότερες φορές, η ετυμηγορία ήταν ευνοϊκή για τους μετανάστες. Όμως πολλοί άκουσαν το «No», από τις Αρχές των Η.Π.Α. Το 1903, ήταν 614 Έλληνες που απελάθηκαν. Το 1904, 527. Το 1905, 353, το 1906, 875. Το 1907, 584 και το 1908, 459.

Κάποιοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους που θα μπορούσαν να εγγυηθούν ότι θα έβρισκαν ένα μέρος για να κοιμηθούν ή ένα πιάτο φαγητό. Άλλοι δεν φαίνονταν αρκετά εύρωστοι ώστε να εργαστούν στις σιδηροδρομικές γραμμές, στα μεταλλεία και στις άλλες βαριές δουλειές. Επίσης απελαύνονταν αμέσως όσοι ήταν άρρωστοι, ψυχοπαθείς και όσοι είχαν εγκληματικό παρελθόν. Οι ιατρικές εξετάσεις, ήταν εξονυχιστικές. Χαρακτηριστικά, από το 1900 ως το 1908, 458 Έλληνες απορρίφθηκαν γιατί έπασχαν από μεταδοτικές ασθένειες…

Οι Έλληνες μετανάστες εκείνη την εποχή ήταν κατά 90% άντρες, σε αντίθεση με τους Ιταλούς και Ιρλανδούς που οι άνδρες μετανάστες ήταν 50-60%. Πολλοί Έλληνες προσδοκούσαν να εργαστούν και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με κάποιο κεφάλαιο ώστε να ενισχύσουν την οικογένειά τους. 

Χαρακτηριστικά για την κατάσταση που βίωναν οι Έλληνες στην Αμερική είναι τα αποσπάσματα από τα έγγραφα που αντάλλαξαν ο Δ. Μποτάσης, Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη και ο υπουργός των εσωτερικών Γ. Θεοτόκης, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1901. 

“.... Δεν γνωρίζουν χειρωνακτικό επάγγελμα αλλά ούτε και τη γλώσσα. Τα 9/10 των μεταναστών προέρχονται από τις αγροτικές περιοχές του Βασιλείου της Ελλάδας. Δεν βρίσκουν μεροκάματο γιατί είναι εκτεθειμένοι στον ανταγωνισμό των Ιρλανδών, που είναι περισσότεροι και ξέρουν τη γλώσσα, οπότε δεν τους μένει άλλο επάγγελμα να κάνουν. Γίνονται πλανόδιοι πουλώντας φρούτα περιφερόμενοι στους δρόμους με χειράμαξες και υποφέρουν μύριες διώξεις και καταπιέσεις από την τοπική αστυνομία, για παρακώλυση συγκοινωνιών. Επίσης έχουν να υποστούν τον συναγωνισμό των Ιταλών που είναι περισσότεροι.”

Όσον αφορά τους συντοπίτες μας τώρα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται από την καταγραφή των επιβατών του πλοίου, ο Αθανάσιος Χολέβας ήταν έγγαμος 28 ετών, ενώ ο Θεόδωρος Παπακυρίτσης ήταν άγαμος 20 ετών. Και οι δύο φέρονται να έμειναν για δουλειά στη Νέα Υόρκη. Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην Αμερικανική ενδοχώρα. Καθώς δεν καταγράφεται η αποχώρησή τους από τη χώρα, έχουμε στοιχεία μόνο για τον χρόνο μετάβασης στην Αμερική. Από μαρτυρίες συγγενών του γνωρίζουμε ότι ο Θεόδωρος Παπακυρίτσης επέστρεψε στην πατρίδα το 1914 για να δει τα συγγενικά του πρόσωπα, και μετά από παρουσία μερικών μηνών έφυγε πάλι από τον Πειραιά στις 15 Ιουνίου του 1915 και έφθασε στις 8 Ιουλίου στη Νέα Υόρκη μετά από ταξίδι 23 ημερών. Δούλευε σε χειρωνακτικές εργασίες ώσπου κατατάχθηκε εθελοντής στον αμερικανικό στρατό και πολέμησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο μέτωπο της Γαλλίας. 1917-1918. Αυτό του εξασφάλισε αργότερα μια αξιοπρεπή σύνταξη, που για τα ελληνικά δεδομένα ήταν πλουσιοπάροχη.

Το 1925 επέστρεψε στην Ελλάδα, με σκοπό να δει τη μάνα του και τα αδέλφια του και να γυρίσει πίσω. Μετά από παρότρυνση του μεγαλύτερου αδελφού του Βασίλη, όμως παρέμεινε, και το 1926 παντρεύτηκε με την Ευαγγελία Ακριβούση που ήταν μοναχοπαίδι του θανόντος στα γεγονότα του Κιλελέρ Στέφανου Ακριβούση και της Βασιλικής Γεροπούλου από το Κιλελέρ.  

Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα τα αρχεία των επιβατών και όσων καταγράφηκαν στα αρχεία του περίφημου νησιού υποδοχής των μεταναστών  στην Αμερική με αρκετές λεπτομέρειες.